Qaz
|
Прошедшее время глагола
Жедел өткен шақ
|
|
Автор: Татьяна Валяева
Озвучила: Камария Оразаева
|
Общая схема:
1 Мен
Бiз
|
основа глагола +
|
ды/ді ты/ті
| + |
| м қ / к
|
2 Сен
Сендер
Сiз
Сiздер
| ң ңдар / ңдер
ңыз / ңiз ңыздар / ңiздер
|
3 Ол, Олар
| –
|
От глагола в неопределённой форме отбрасывается суффикс 'у', затем добавляются суффиксы 'ты/ті', если основа глагола оканчивается на глухую согласную.
В остальных случаях добавляются суффиксы 'ды/ді'.
жаз
тыңда
демал
|
+ ды
|
түсін
бер
биле
|
+ ді
|
айт
тырыс
аш
|
+ ты
|
сүрт
кес
көш
|
+ ті
|
После суффиксов прошедшего времени добавляются Личные окончания-2.
Мен жаздым. – Я писал.
Біз биледік. – Мы танцевали.
Мен мектеп бітірдім. – Я школу закончил.
Біз Алматыда тудық. – Мы в Алматы родились.
Сен диванда отырдың. – Ты на диване сидел.
Олар менімен ақылдасты. – Они со мной посоветовались.
Сіздер сөйледіңіздер. – Вы разговаривали.
Ол музыка тыңдады. – Он музыку слушал.
Олар былтыр үйленді. – Они в прошлом году поженились.
Мен досымды сағындым. – Я по другу соскучился.
Біз жақсы демалдық. – Мы хорошо отдохнули.
Аспанда сұр бұлт жиналды. – На небе собрались серые тучи.
Сiз дұрыс жауап бердіңіз. – Вы правильный ответ дали.
Алма ас пісірді ме? – Алма еду приготовила?
Сен киіміңді үтiктедің бе? – Ты погладил одежду?
Сен кеше футбол ойнадың ба? – Ты вчера в футбол играл?
Сендер кіммен бірге болдыңдар? – Вы с кем вместе были?
Олар не айтты? – Они что сказали?
Жақсы жүзуді қайдан үйрендіңдер? – Вы где научились хорошо плавать?
Сіздер жексенбiде не істедіңіздер? – Вы в воскресенье что делали?
К глаголам 'қою, сою, құю, жаю, шаю, қараю, жою, сүю, көбею, күю' и т.д. присоединяется дополнительная 'й'.
К глаголам 'оқу, есту, ренжу, даму, қобалжу, тану, еру, абыржу, аршу, сүңгу' (см. Глаголы-исключения) добавляются 'ы' или 'і' в зависимости от твёрдости или мягкости слова.
құйды – он налил, қобалжыды – он волновался, ренжiдіңiз – вы обижались
Мына кітапты қанша күн оқыдыңыз? – Вы эту книгу сколько дней читали?
қой
жай
аршы
|
+ ды
|
сүй
есті
сүңгі
|
+ ді
|
Если основа глагола в неопределённой форме оканчивается на согласные 'г, ғ, б', например, тiгу – шить, соғу – бить, табу – искать, то при отбрасывании суффикса 'у' звонкие согласные 'г, ғ, б' переходят в глухие 'к, қ, п' и к ним добавляются суффиксы 'ты/тi'. Например:
Сен тіктің. – Ты шил (тігу - шить).
Мен соқтым. – Я бил (соғу - бить).
Ол тапты. – Он нашёл (табу - найти).
Сендер есiк жаптыңдар. – Вы дверь закрыли (жабу – закрывать).
Сәуле күйеуге шықты ма? – Сауле замуж вышла (шығу – выходить)?
Кеше мен шаңғы тептім. – Вчера я на лыжах катался (тебу – кататься).
Отрицание
Отрицательная форма глагола образуется при помощи отрицательных суффиксов (ба/бе, па/пе, ма/ме), которые присоединяются к основе глагола, затем следуют суффиксы прошедшего времени (ды/ді) и Личные окончания-2:
жаз-ба
тыңда-ма
аш-па
қой-ма
|
+ ды
|
жүз-бе
бер-ме
сүрт-пе
есті-ме
|
+ ді
|
Мен жазбадым. – Я не писал.
Біз билемедік. – Мы не танцевали.
Мен мектеп бітірмедім. – Я школу не закончил.
Біз Алматыда тумадық. – Мы в Алматы не родились.
Сен диванда отырмадың. – Ты на диване не сидел.
Сендер жаппадыңдар. – Вы не закрыли.
Сіздер сөйлемедіңіздер. – Вы не разговаривали.
Ол музыка тыңдамады. – Он музыку не слушал.
Сіз бұл туралы айтпадыңыз. – Вы об этом не говорили.
Біз шай ішпедік. – Мы чай не пили.
Сен жұмыс істемедің. – Ты не работал.
Мен досымнан хат алмадым. – Я от друга письмо не получил.
Сендер кеше үйде болмадыңдар. – Вы вчера дома не были.
Таблицы с примерами:
Мен
Біз
Сен
Сендер
Сіз
Сіздер
Ол, Олар
| жазу
жаздым
жаздық
жаздың
жаздыңдар
жаздыңыз
жаздыңыздар
жазды
| айту
айттым
айттық
айттың
айттыңдар
айттыңыз
айттыңыздар
айтты
| көру
көрдім
көрдік
көрдің
көрдіңдер
көрдіңіз
көрдіңіздер
көрді
| iшу
iштім
iштік
iштің
iштіңдер
iштіңіз
iштіңіздер
iшті
| оқу
оқыдым
оқыдық
оқыдың
оқыдыңдар
оқыдыңыз
оқыдыңыздар
оқыды
| есту
естiдім
естiдік
естiдің
естiдіңдер
естiдіңіз
естiдіңіздер
естiді
|
|
Отрицание:
Мен
Біз
Сен
Сендер
Сіз
Сіздер
Ол, Олар
| жазу
жазбадым
жазбадық
жазбадың
жазбадыңдар
жазбадыңыз
жазбадыңыздар
жазбады
| айту
айтпадым
айтпадық
айтпадың
айтпадыңдар
айтпадыңыз
айтпадыңыздар
айтпады
| көру
көрмедім
көрмедік
көрмедің
көрмедіңдер
көрмедіңіз
көрмедіңіздер
көрмеді
| iшу
ішпедім
ішпедік
ішпедің
ішпедіңдер
ішпедіңіз
ішпедіңіздер
ішпеді
| оқу
оқымадым
оқымадық
оқымадың
оқымадыңдар
оқымадыңыз
оқымадыңыздар
оқымады
| есту
естімедім
естімедік
естімедің
естімедіңдер
естімедіңіз
естімедіңіздер
естімеді
|
|
По данной теме:
© Татьяна Валяева, 2007–2025