|
Qaz
|
Совершенный вид. Вспомогательный глагол 'қалу'
|
|
Авторы: Атлас Кудайбергенова, Татьяна Валяева
|
1. Основное значение глагола
Основное значение глагола 'қалу' – оставаться.
Бәрі сыртқа шықты, мен үйде қалдым. – Все вышли на улицу, я остался дома.
2. 'қалу' в качестве вспомогательного глагола
Словосочетания со вспомогательным глаголом 'қалу' показывают действия совершенные и обозначают:
а) неожиданность, мгновенность, однократность, случайность;
адасып қалды – заблудился, айтып қалды – слетело с языка, бітіп қалды – закончилось
б) изменение плана действий, изменение состояния объекта – желания, настроения, чувства из-за неожиданно возникшей ситуации;
кездесуге кешігіп қалу – опоздать на встречу (из-за пробок на дороге)
күдіктеніп қалу – засомневаться
Ол дүкеннен көйлекті көріп, ұнатып қалды. – Она увидела платье в магазине и оно ей понравилось.
(Не было намерения покупать что-либо, но когда она увидела платье, появилось желание, и, скорей всего, она его купит)
Изменение физического состояния предмета:
майысып қалды – согнулось қисайып қалды – скривилось
тоңып қалды – замерз құлап қалды – упал
Изменение эмоционального состояния:
ашуланып қалды – рассердился, қуанып қалды – обрадовался
ұялып қалды – стыдно стало, ренжіп қалды – обиделся
Изменение действия:
сынып қалды – сломался, айтысып қалды – поспорил
тоқтап қалды – остановился, төбелесіп қалды – подрался
3. Таблица часто используемых словосочетаний.
|
1 | адасып қалу | заблудиться
| |
2 | айтып қалу | проговориться
| |
3 | айтысып қалу | поспорить
| |
4 | ауырып қалу | заболеть
| |
5 | ашуланып қалу | рассердиться
| |
6 | байқап қалу | заметить
| |
7 | босап қалу | освободиться
| |
8 | бұзылып қалу | сломаться
| |
9 | біліп қалу | узнать
| |
10 | бітіп қалу | закончиться
| |
11 | демігіп қалу | запыхаться
| |
12 | ерініп қалу | полениться
| |
13 | естіп қалу | услышать
| |
14 | жабылып қалу | закрыться
| |
15 | жаңылып қалу | запнуться
| |
16 | жатып қалу | лечь (спать)
| |
17 | жеңіліп қалу | проиграться
| |
18 | кетіп қалу | уйти
| |
19 | кешігіп қалу | опоздать
| |
20 | көріп қалу | увидеть
| |
21 | күдіктеніп қалу | усомниться
| |
22 | күйіп қалу | обжечься
| |
23 | қаңырап қалу | опустеть
| |
24 | қисайып қалу | скривиться
| |
25 | құлап қалу | упасть
| |
26 | қысылып қалу | смутиться
| |
27 | майысып қалу | согнуться
| |
28 | ойланып қалу | задуматься
| |
29 | ойлап қалу | подумать
| |
30 | отырып қалу | сесть (от удивления)
|
| |
|
31 | ренжіп қалу | обидеться
| |
32 | сезіп қалу | почуять
| |
33 | сеніп қалу | поверить
| |
34 | солып қалу | завянуть
| |
35 | сөніп қалу | потухнуть
| |
36 | сынып қалу | сломаться
| |
37 | сіресіп қалу | затвердеть
| |
38 | талып қалу | устать (рука)
| |
39 | танып қалу | узнать
| |
40 | таусылып қалу | закончить
| |
41 | тоқтап қалу | остановиться
| |
42 | тоңып қалу | замерзнуть
| |
43 | төбелесіп қалу | подраться
| |
44 | тұрып қалу | остолбенеть
| |
45 | түсініп қалу | понять (намек)
| |
46 | түсіп қалу | выпасть
| |
47 | тығылып қалу | спрятаться
| |
48 | ұйықтап қалу | уснуть
| |
49 | ұмытып қалу | забыть
| |
50 | ұнап қалу | понравиться
| |
51 | ұнатып қалу | понравиться
| |
52 | ұрсысып қалу | поругаться
| |
53 | ұялып қалу | засмущаться
| |
54 | үзіліп қалу | оторваться
| |
55 | үйлесіп қалу | вписаться
| |
56 | үсіп қалу | заморозить
| |
57 | шаршап қалу | устать
| |
58 | шатасып қалу | запутаться
| |
59 | ілініп қалу | зацепиться
| |
60 | іркіліп қалу | опешить
|
|
4. Сравнительная характеристика с другими вспомогательными глаголами.
көріп қалу – увидеть случайно;
көріп тастау – посмотреть до конца (фильм).
ұмытып қалу – забыть чье-то имя, слово, стихотворение;
ұмытып кету – забыть вещь дома или где-то, забыть что-либо сделать.
жатып қалу – лечь спать;
Ол ауруханаға жатып шықты. – Он немного пробыл в больнице.
Ол таңғалғаннан отырып қалды. – Он сел от удивления.
Ол түрмеде отырып шықты. – Он отсидел в тюрьме.
ашуланып қою – сердиться время от времени (многократность);
ашуланып қалу – рассердиться (однократность).
5. Примеры предложений.
Ұлы Россия көшпелі елдің шабуылынан өз жерін кеудесімен қорғап, әдеті бойынша Европаны тағы бір апаттан сақтап қалды. (І.Есенберлин. «Көшпенділер».) – Великая Россия грудью своей защитила свою землю от атак кочевого народа, и как всегда сохранила Европу еще от одного бедствия.
Екі батырдың қимылдарын Әбілқайыр да, Асан Қайғы да, тұрған жұрт та аңғарып қалды. (І.Есенберлин. «Көшпенділер».) – Движения двух батыров заметили и Абулхаир, и Асан Кайгы, и народ, который стоял там.
Әбілқайыр жұмсаған бір сұмның сөзіне аңғал Қобыланды күрт сеніп қалған. (І.Есенберлин. «Көшпенділер».) – Доверчивый Кобыланды резко поверил словам хитреца, посланного Абулхаиром.
© Татьяна Валяева, 2007–2025
|
