Казахский язык
Главная
Существительные
Послелоги
Прилагательные
Числительные
Местоимения
Наречия, Союзы
Личные окончания
Глаголы
Вспомогательные глаголы
Причастия
 Деепричастия
Конструкции
Предложения
  Проверь себя!
  Упражнения
   Грамматика детям
  Удивительный мир
Видеокурс
   Разговорник
Фразеологизмы
   Книга для чтения
С казахским не шутят?
Рассказы
Сказки
Песни
Полезное
Словарь
Ссылки
Автор
алу – мочь,  білу – уметь
болу – можно
ұнау, ұнату – нравиться
жақсы көру – любить

тура келу – приходится
тырысу – стараться
Модальные слова
      керек, қажет – надо
      тиіс – необходимо, должен
      шығар – наверно,  сияқты – кажется
 Қаз 
 Qaz

алу – мочь,  бiлу – уметь

Грамматика казахского языка. Просто о сложном
Автор: Татьяна Валяева
Озвучили:   Прослушать Камария Оразаева   Прослушать Айдана Қойшығұл

Глагол алу – мочь

основа глагола + а/е/й   алу

От основного глагола отбрасывается суффикс 'у' и добавляется суффикс 'а', если слово твёрдое, суффикс 'е', если слово мягкое, и суффикс 'й', если слово оканчивается на гласную. Глагол 'алу' обычно употребляется в переходном времени (аламын – я могу).
Также употребляется в прошедшем времени (алдым – я мог) и в очевидно-настоящем времени, но только в отрицательной форме (алмай жүрмін – я не могу).

Рассмотрим сначала переходное время. Вспомогательный глагол 'алу' является показателем числа и лица. Отрицательные суффиксы также добавляются к глаголу 'алу'. Все изменения глагола смотрите в таблицах ниже.

Прослушать  Мен балық аулай аламын. – Я рыбу ловить могу.
Прослушать  Мен ағылшынша жаза аламын, ал немiсше жаза алмаймын. – Я по-английски писать могу, а по-немецки не могу.
Прослушать  Сен автобус жүргізе аласың. – Ты автобус водить можешь.
Прослушать  Жан жақсы билей алады. – Жан хорошо танцевать может.
Прослушать  Біз қонаққа бара алмаймыз. – Мы в гости идти не можем.
Прослушать  Сіздер ертең келе алмайсыздар. – Вы завтра приехать не можете.
Прослушать  Олар сағатты жөндей алмайды. – Они часы ремонтировать не могут.
Прослушать  Ол балық жей алады, ал ет жей алмайды. – Он рыбу есть может, а мясо есть не может.
Прослушать  Сен айта аласың ба? – Ты говорить можешь?
Прослушать  Сіз ауыр жұмыс істей аласыз ба? – Вы тяжёлую работу выполнять можете?
Прослушать  Ол тамақ пісіре ала ма? – Он пищу готовить может?
Прослушать  Олар қазақша айта ала ма? – Они по-казахски говорить могут?
Прослушать  Су астында қанша уақыт жүзе аласың? – Под водой сколько времени плавать можешь?
Прослушать  Сіздің мамандарыңыз қашан келе алады? – Ваши специалисты во сколько приехать смогут?
Прослушать  Машинамды қай жерге қоя аламын? – Куда я могу поставить машину?

Не забывайте о глаголах-исключениях, к которым присоединяются суффиксы 'и' или 'я' (оқи аламын – я читать могу, қоя аламын – я поставить могу), смотрите Переходное время глагола

Таблицы с примерами:

 
 Мен
 Біз
 Сен
 Сендер  
 Сіз
 Сіздер
 Ол, Олар 
 жазу
 жаза аламын
 жаза аламыз
 жаза аласың
 жаза аласыңдар 
 жаза аласыз
 жаза аласыздар
 жаза алады
 ішу
 іше аламын
 іше аламыз
 іше аласың
 іше аласыңдар 
 іше аласыз
 іше аласыздар
 іше алады
 санау
 санай аламын
 санай аламыз
 санай аласың
 санай аласыңдар 
 санай аласыз
 санай аласыздар
 санай алады
 оқу
 оқи аламын
 оқи аламыз
 оқи аласың
 оқи аласыңдар 
 оқи аласыз
 оқи аласыздар
 оқи алады

Отрицание:

 
 Мен
 Біз
 Сен
 Сендер  
 Сіз
 Сіздер
 Ол, Олар 
 жазу
 жаза алмаймын
 жаза алмаймыз
 жаза алмайсың
 жаза алмайсыңдар 
 жаза алмайсыз
 жаза алмайсыздар
 жаза алмайды
 ішу
 іше алмаймын
 іше алмаймыз
 іше алмайсың
 іше алмайсыңдар 
 іше алмайсыз
 іше алмайсыздар
 іше алмайды
 санау
 санай алмаймын
 санай алмаймыз
 санай алмайсың
 санай алмайсыңдар 
 санай алмайсыз
 санай алмайсыздар
 санай алмайды
 оқу
 оқи алмаймын
 оқи алмаймыз
 оқи алмайсың
 оқи алмайсыңдар 
 оқи алмайсыз
 оқи алмайсыздар
 оқи алмайды

Прошедшее время:

Прослушать  Біздің киноға барғымыз келді, бірақ бара алмадық. – Мы в кино хотели пойти, но не смогли.
Прослушать  Сен дұрыс шешім таба алмадың. – Ты не мог найти правильное решение.
Прослушать  Біз бұл мәтінді аудара алдық. – Мы могли перевести этот текст.

Таблицы с примерами:

 
 Мен
 Біз
 Сен
 Сендер  
 Сіз
 Сіздер
 Ол, Олар 
 жазу
 жаза алдым
 жаза алдық
 жаза алдың
 жаза алдыңдар 
 жаза алдыңыз
 жаза алдыңыздар 
 жаза алды
 ішу
 іше алдым
 іше алдық
 іше алдың
 іше алдыңдар 
 іше алдыңыз
 іше алдыңыздар 
 іше алды
 санау
 санай алдым
 санай алдық
 санай алдың
 санай алдыңдар 
 санай алдыңыз
 санай алдыңыздар 
 санай алды
 оқу
 оқи алдым
 оқи алдық
 оқи алдың
 оқи алдыңдар 
 оқи алдыңыз
 оқи алдыңыздар 
 оқи алды

Отрицание:

 
 Мен
 Біз
 Сен
 Сендер  
 Сіз
 Сіздер
 Ол, Олар 
 жазу
 жаза алмадым
 жаза алмадық
 жаза алмадың
 жаза алмадыңдар 
 жаза алмадыңыз
 жаза алмадыңыздар 
 жаза алмады
 ішу
 іше алмадым
 іше алмадық
 іше алмадың
 іше алмадыңдар 
 іше алмадыңыз
 іше алмадыңыздар 
 іше алмады
 санау
 санай алмадым
 санай алмадық
 санай алмадың
 санай алмадыңдар 
 санай алмадыңыз
 санай алмадыңыздар 
 санай алмады
 оқу
 оқи алмадым
 оқи алмадық
 оқи алмадың
 оқи алмадыңдар 
 оқи алмадыңыз
 оқи алмадыңыздар 
 оқи алмады

Очевидно-настоящее время (только отрицательная форма)

Прослушать  Мен саған көмектесе алмай жүрмін. – Я не могу тебе помочь.
Прослушать  Сіз мені түсіне алмай жүрсіз. – Вы не можете меня понять.
Прослушать  Сәуле үлгере алмай жатыр ма? – Сауле не может успеть?
Прослушать  Біз шешім қабылдай алмай отырмыз. – Мы не можем принять решение.


Глагол бiлу – уметь

Та же самая конструкция, только вместо 'алу' глагол 'білу – уметь':

глагол + а/е/й   білу

Примеры:

Прослушать  Сен адамдарға жақсы түсіндіре білесің. – Ты умеешь хорошо объяснять людям.
Прослушать  Сіздер көңіл көтере білесіздер. – Вы умеете поднимать настроение.
Прослушать  Ол сұрақтарды дұрыс қоя білмейді. – Он правильно задавать вопросы не умеет.
Прослушать  Косметиканы дұрыс таңдай бiлесіз бе? – Вы умеете правильно выбирать кометику?
Прослушать  Өз сезімiңiз бен тілегіңізді ұстай бiліңіз. – Умейте контролировать свои эмоции и желания.



По данной теме:
  Упражнения. Глагол алу - мочь



© Татьяна Валяева,  2007–2024
 <<  Модальность (введение) Вернуться к началу Глагол болу – можно  >> 

Главная             Цвета текста на сайте             Телеграм-канал «Изучаем казахский...»             kaz-tili@yandex.kz             Гостевая книга


Авторский сайт Татьяны Валяевой